Postoji li politička ljevica u Srbiji danas i ako da, tko je čini i što je trenutno u fokusu interesa tih skupina? O tome smo razgovarali s troje sugovornika, koji su i sami na različite načine prisutni na lijevoj sceni: Milenkom Srećkovićem, direktorom Pokreta za slobodu, aktivistom i publicistom, Dragomirom Olujićem Olujom koji za sebe kaže da je marksist hegelijansko/lukačevsko/kangrgijanskog utemeljenja i ljevičarski aktivist s preko 50 godina staža, i s Goranom Musićem, predavačem na univerzitetu u Grazu i članom Marksističke organizacije Crveni.

Ono što Srbiju izdvaja od Slovenije, Hrvatske ili Makedonije jeste nepostojanje institucionalizacije promena na terenu kroz stvaranje vidljive političke partije koja bi pokušala artikulisati nove ‘leve politike’ – kaže Goran Musić

Srećković izdvaja tri inicijative koje trenutno smatra važnima. ‘Prva je svakako pokret za sprečavanje prisilnih iseljavanja koji je skrenuo pažnju na brutalne posledice koje u određenom segmentu populacije izaziva Zakon o izvršenju i obezbeđenju. Taj zakon omogućio je veliku dobit privatnim izvršiteljima koje poverioci angažuju da izbace porodice iz stanova, zaplene pokretnu imovinu, blokiraju račune, skinu novac sa plata i penzija. Prisilnim iseljavanjima prisustvuje veliki broj policajaca koji asistiraju u tom postupku. Pokret za sprečavanje prisilnih iseljavanja čine pojedinci koje povezuje solidarnost sa građanima kojima preti izbacivanje na ulicu, kao i dve organizacije – Združena akcija Krov nad glavom i Kolektivna odbrana stanara.’ Druga inicijativa vrijedna da se spomene po Srećkoviću je Samoobrazovni univerzitet ‘Svetozar Marković’ iza kojeg stoje neformalno povezani pojedinci koji organiziraju debate i predavanja o različitim socijalnim temama, uglavnom u Beogradu, ali i drugdje. Kao treći pokret Srećković, u skladu sa svojom ekološkom, antiglobalističkom ideologijom, spominje ‘pokret koji se bori protiv izgradnji minihidroelektrana i koji ima veliku podršku javnosti. Možemo pomenuti i niški pokret stanara koji je nastao nakon drastično uvećanih računa za toplotnu energiju’.

Dragomir Olujić Oluja za sebe ironično kaže da je ‘slabi svedok’ i da bi mu najlakše bilo reći da stvarne ljevice u Srbiji nema. Pa ipak, ‘mnogima sa strane i još više njih domaćih čini se da u Srbiji postoji ‘50 nijansi crvene’!’ U nastavku nam najprije objašnjava stranačku scenu i sve one na njoj što se izdaju za ljevicu, a ljevica nisu. ‘Prvo, Liberalno-demokratsku partiju (LDP) Čedomira Jovanovića i Ligu socijaldemokrata Vojvodine (LSV) Nenada Čanka mnogi smatraju levičarskim partijama, a i sami se često time hvale, zbog njihovog navodnog internacionalizma, feminizma i antifašizma, ali svaka ozbiljnija analiza bi pokazala da tu mnogo toga ne štima, pogotovo ako se zagrebe ispod ove ‘vrednosne maske’ i ugleda proburžujska ideologija, i desna praksa, naravno. Drugo, etiketa ‘socijalizma’ na Dačićevoj Socijalističkoj partiji Srbije (SPS) i beznačajnom Vulinovom Pokretu socijalista jednako je vredna kao i etiketa ‘socijaldemokratije’ kod Demokratske stranke (DS) Zorana Lutovca i Socijaldemokratske stranke (SDS) Borisa Tadića – obe etikete skrivaju nepostojanje pro/radničkih programskih ideja i antiradničku praksu. U ovoj grupi su i Levica Srbije Borka Stefanovića i Socijaldemokratska partija (SDP) Rasima Ljajića te nekoliko manjih partija.’ Ovdje valja navesti, nastavlja Olujić, i jedan specifičan slučaj: ‘Naime, jedan od lidera opozicije i aktuelnih protestnih šetnji ‘1 od 5 miliona’, bogataš, gazda i tajkun Dragan Đilas, bez ikakvih se obzira, o stidu da i ne govorim, predstavlja – levičarem i, najčešće u polemikama i pismima redakcijama, otvoreno zalaže za državni kapitalizam i državu kao subjekt na slobodnom tržištu. Treba li reći da mu preispitivanje kapitalizma i zagovaranje radničkog preuzimanja svojine nad sredstvima za proizvodnju, ali i vlasti ili bar participacije u njoj, ne pada na pamet!’

Poseban slučaj na etabliranoj političkoj sceni Srbije je izvanparlamentarna Socijaldemokratska unija (SDU), o kojoj Olujić kaže: ‘Programski je antikapitalistička, zalaže se za društvenu svojinu, bori se protiv društvenih nepravdi, sarađuje sa mnogim formalnim i neformalnim grupama kao što je Krov nad glavom koja se bori protiv iseljavanja dužnika iz stanova i kuća… Po mom sudu, u artikulaciji politike nedostaje joj jasna socijalistička i radnička perspektiva.’

O kontekstu nastanka lijevih grupa i pokreta Goran Musić kaže sljedeće: ‘U Srbiji se početkom dvehiljaditih intenzivira aktivnost manjih, ali politički profilisanih antikapitalističkih grupa koje se ideološki kaleme na revolucionarne tradicije koje su bile suzbijane u doba vladavine Saveza komunista Jugoslavije, poput trockizma, anarhizma ili maoizma. Par godina kasnije dolazi i do prvih društvenih pokreta koji su eksplicitno usvajali elemente kritike neoliberalizma, poput studentskih borbi protiv školarina, radničkih protivljenja privatizaciji ili lokalnih pokreta za zaštitu javnih dobara. Na umetničkoj sceni i među studentima humanistike se u međuvremenu raširilo koketiranje sa levim teorijama iz univerzitetskog miljea i novo vrednovanje jugoslovenskog modernizma. Ovo su procesi koje u sličnom obliku možemo pratiti u svim bivšim jugoslovenskim republikama. Pa ipak, ono što Srbiju izdvaja od Slovenije, Hrvatske ili Makedonije jeste nepostojanje institucionalizacije ovih promena na terenu kroz stvaranje vidljive političke partije koja bi pokušala artikulisati nove ‘leve politike’, u najširem smislu, kao potencijalnu alternativu liberalima i nacionalistima.’

Po Musićevu mišljenju, jedan od razloga za ovu ‘netipičnost’ srpskog slučaja jest naslijeđe vladavine Slobodana Miloševića: ‘Za razliku od Hrvatske i Slovenije, gde je socijalističko nasleđe na početku devedesetih naglo marginalizovano u javnom političkom diskursu ili se ‘zagubilo’ kroz transformaciju bivših komunističkih birokrata u socijaldemokrate zapadnog kova, pa se tako u novoj konstelaciji snaga levica mogla iznova ‘otkriti’ i aktuelizovati u napuštenom političkom prostoru, u Srbiji je titoističko nasleđe mutiralo pod nadzorom Socijalističke partije Srbije koja se nominalno predstavljala kao pokušaj prilagođavanja tekovina jugoslovenske revolucije kapitalizmu.’ Pa objašnjava kako je to izgledalo: ‘Tokom devedesetih, deo stanovništva koji se i dalje politički orijentisao prema nasleđu jugoslovenskog socijalizma upijao je nova politička objašnjenja koja su ih korak po korak vodila ka desnoj kritici liberalne globalizacije. Dve političke pozicije su ovde ključne. Prva jeste zamena radničke klase i vrednosti koje su projektovane na nju na ambivalentni termin ‘narod’ krajem osamdesetih, a zatim i otvoreno na srpsku naciju. Srbi su putem ovih novih interpretacija postali ugnjeteni društveni akter koji je kolektivno nosilac progresivnog političkog nasleđa i odbrane Jugoslavije nasuprot drugih jugoslovenskih naroda na koje se projektuju odlike buržoazije, petokolonaša ili lumpena. Druga ključna promena jeste razbijanje svesti o internacionalizmu kao solidarnosti radnika i socijalističkih snaga odozdo protiv njihovih vladajućih klasa i guranje teze o sukobu između suverenih nacionalnih država i liberalne globalizacije kao glavne političke podele u svetu danas.’

U Srbiji od početka devedesetih postoji kontinuitet političkih aktera koji sebe plasiraju glasačima kao nastavljače lijevih tradicija naših prostora i slojeva stanovništva koji se orijentiraju ka njima. U praksi su ove političke snage predstavljale krajnji stadij degeneracije staljinističkog nacionalizma koji ideološki potpuno kapitulira pred desnicom i stavlja se u službu patriotske buržoazije ili manjih imperijalističkih sila. Riječima Musića: ‘Danas, petnaest godina nakon otvaranja Socijalističke partije Srbije ka neoliberalizmu i evropskom projektu, na političkoj sceni Srbije imamo slabije odjeke ove politike poput Pokreta socijalista Aleksandra Vulina, ali te toksične ideje i dalje su rasprostranjene u jednom delu stanovništva srednjih i starijih godina koji se lično identifikuju kao ‘socijalisti’ ili čak ‘komunisti’, ali levu politiku razumeju u ključu SPS-ove politike devedesetih kao podršku ‘nacionalnom interesu’ na domaćem terenu ili solidarnosti sa Putinom i Asadom na internacionalnom planu. Geopolitička razmatranja i nacionalni identitet tako postaju okosnice razumevanja sveta kroz koje se onda eventualno diskutuje o socijalnom standardu, privatizaciji, deindustrijalizaciji…’

Koje bi lijeve grupe mogao izdvojiti, kako po teorijskoj produkciji tako i po angažiranju u konkretnim socijalnim borbama, pitamo Olujića, a on nabraja: ‘To su Revolucionarna socijalistička organizacija Marks21, Marksistička organizacija Crveni i Anarhosindikalistička inicijativa (ASI). Oni izdaju brošure o konkretnim problemima socijalnih borbi, održavaju veoma dobre internet-sajtove sa autorskim i prevedenim tekstovima, aktivni su na društvenim mrežama i, što je najvažnije, učestvuju u konkretnim, svakodnevnim socijalnim i političkim borbama, a prisutni su i na međunarodnoj sceni.’ Sada bi trebalo otvoriti diskusiju o razlozima njihove nedovoljne vidljivosti i slabijeg utjecaja u društvu, no to ostavljamo za drugu priliku. O istim grupama Musić misli da su to ‘aktivističke i teoretske grupe koje imaju manje ili više razrađene političke programe i baziraju se na diferenciranim političkim tradicijama pa su tako manje voljne da svoje delovanje utope u ambivalentnu ‘levu partiju’ koja bi se bazirala na najmanjem mogućem sadržaocu. Kao efikasan oblik saradnje javio se model ‘akcionog jedinstva’ poput otpora deložacijama stanara ili nastupa Levog bloka na antivučićevskim protestima. Ovde se različiti akteri ujedinjuju u javnom nastupu oko zajedničkih tema i akcija, ali svaka organizacija nudi svoje analize i perspektive, a buduća partija se pokušava bazirati na široj društvenoj bazi, pre svega organizovanom radništvu, umesto usiljenog ujedinjavanja ‘dežurnih krivaca’ koji se međusobno već dobro poznaju’.

Što onda znači problem pokušaja pozicioniranja pod tako ambivalentnom odrednicom ‘ljevice’? ‘Taj termin’, kaže Musić, ‘pokušava objediniti sve postojeće aktere koji se na bilo koji način dotaknu kritike neoliberalizma: aktiviste društvenih pokreta za javna dobra, kritičare istorijskog revizionizma, intelektualce koji se vraćaju baštini jugoslovenskog socijalizma razočarani tranzicijom, umetnike i zaposlene na univerzitetu koji se ugroženi prekarizacijom okreću radikalnim teorijama, aktiviste u nevladinom sektoru, feminističke krugove i radnike u štrajku.’

Je li i za Srbiju rješenje izlaska ljevice iz političke margine zajedničko okupljanje svih aktera oko političkog najmanjeg zajedničkog nazivnika, bez obzira na raznolikost klasnih pozicija, shvaćanja korijena problema i krajnjeg cilja, kao što to neki vide u Hrvatskoj? Musić ne zagovara takav pristup, već je spram njega kritičan: ‘Ovo je u suštini prečica do provalije, jer na kratki rok možda i uspe da motiviše raznorazne aktere da se ujedine u zajedničkom projektu, ali ono što se na tom putu žrtvuje jeste jasan politički program, precizna analiza i perspektive političkog delovanja, a samim tim i mogućnost održivog i efektnog delovanja.’