U prostorijama biblioteke ‘Prosvjete’ u Zagrebu je 6. juna predstavljena dvotomna knjiga ‘Srbi u Habsburškoj monarhiji od 1526. do 1918’. Uz moderatora Čedomira Višnjića, o knjizi su govorili njeni autori, docenti s Filozofskog fakulteta u Novom Sadu Nenad Ninković i Goran Vasin, kao i Milivoj Bešlin, naučni suradnik na Institutu za filozofiju i društvenu teoriju u Beogradu.

Kako je objasnio Bešlin, prvi tom knjige sadrži pregled historije Srba u Habsburškoj monarhiji od konačnog raspad ugarske države na Mohaču 1526. do Blagoveštenskog sabora 1861. godine, dok drugi dio donosi pregled do konačnog sloma carevine 1918. godine. Dodao je da je u knjizi opisan život Srba u južnoj Ugarskoj, Hrvatskoj, Vojnoj krajini i BiH, kao i da su njome obuhvaćeni crkva i školstvo.

Po Ninkovićevim riječima, historija Srba u Habsburškoj monarhiji se ne može odvojiti od historije pravoslavne crkve, pogotovo nakon što je u najpoznatijoj seobi Srba krajem 17. vijeka, kada je u Sremu oformljena Karlovačka mitropolija, crkveni vrh s patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem i narodom prešao na njen teritorij. Podsjetio je i na privilegije koje su austrijski carevi davali Srbima.

- To je bila osnova za traženje prava u Velikom bečkom ratu krajem 17. i početkom 18. veka - rekao je on i dodao da su u crkvenoj nadležnosti Karlovačke Mitropolije osim Srba bili i Rumunji u Banatu i Aradu.

Podsjetio je i da su se reforme Marije Terezije odnosile na sve narode, što je nosilo mnogo toga pozitivnog pa je Habsburškoj monarhiji bilo preko 600 osnovnih škola za djecu srpske nacionalnosti.

- U 19. veku mnogi školovani Srbi odlaze u Srbiju, šta omogućava njeno jačanje - rekao je Ninković i dodao da su prosvjetitelj Dositej Obradović i tadašnji mitropolit Stefan Stratimirović imali utjecaja na ustanak u Srbiji.

- Iako je na Bečkom kongresu 1815. Habsburška monarhija bila na pobedničkoj strani, ona se tokom 19. veka borila za opstanak, kako zbog mađarske revolucije i vojnih poraza koji su joj onemogućili da vodi glavnu reč među nemačkim državama, pa i gubitke teritorija koji su ušli u sastav nove italijanske države. Posledice toga bile su Austro-ugarska i Ugarsko-hrvatska nagodba koje su menjale odnos snaga u monarhiji. Zbog svega toga je monarhija grčeviti držala BiH koju je osvojila i anektirala, ali nije uspela da je veže uz sebe – objasnio je Goran Vasin u svom izlaganju. On je ukazao i na paralizu života Srba krajem 19. veka zbog raskola i političkih sukoba.

Obraćajući se prisutnima, historičar i šef Katedre za povijest Srednje i Jugoistočne Evrope na zagrebačkom Filozofskom fakultetu Drago Roksandić je ukazao na potrebu češćeg i sistematičnijeg kontakta i suradnje historičara iz srodnih naučnih ustanova u Zagrebu i Beogradu.