Skrećući sa puta svetosavlja, kojim se prethodnih godina kretala grupa poklonika u organizaciji Samouprave Srba u Budimpešti, pravac ovog, devetog po redu putovanja, vodio je ka severozapadu – na teritoriju nekadašnje Moravske, i drugih čeških zemalja na čijim su prostorima pre 1150 godina solunska braća počela širenje istočnog hrišćanstva. Pored posete istorijskih znamenitosti glavnih destinacija – Bratislave (Požuna), Praga, Salcburga i Beča – poklonici su se poklonili senima srpskih vojnika, zarobljenika i stradalnika koji su živote okončali u logorima na tim prostorima za vreme Prvog svetskog rata.
Ovogodišnje šestodnevno pokloničko putovanje imalo je tri važne teme – prva je bilo sleđenje traga Ćirila i Metodija, odnosno opšta zapadnoslovenska kultura i pismenost, druga, povezne tačke srpske i zapadnoslovesnke kulture i pismenosti i treća, poseta stratišta gde su stradali srpski zarobljenici za vreme Prvog svetskog rata.
Krećući iz Budimpešte ispred zgrade srpske škole Nikola Tesla, 40 poklonika najpre se iskrcalo u Velikom Međeru, slovačkom gradiću na obali Dunava, gde se nalazi jedno od nedavno otkrivenih stratišta iz Prvog svetskog rata na kojem je stradalo više od 5.000 Srba. Posredstvom Staneta Ribića, predsednika Udruženja Srba u Slovačkoj, grupa poklonika je pronašla žicom ograđeno spomen mesto o kome danas glavnu brigu vodi samouprava grada. Srpski vojnici su u taj logor deportovani već tokom jeseni 1914. godine, a sahranjivani su u masovnim grobnicama u kojima se kasnije nalazilo i po 60 do 70 leševa.
Poklanjajući se senima stradalnika i polaganjem venca kod spomen – obeležja, grupa je nastavila put u Bratislavu, nekadašnju privremenu prestonicu Ugarske, gde je posetila biblioteku nekadašnjeg Evangelističkog liceja, čuvene požunske gimnazije, u kojoj su pored mnogih, obrazovanje sticali i srpski intelektualci, poput Dositeja Obradovića, Svetozara Miletića, Milovana Vidakovića, Dimitrija Davidovića, Teodora Pavlovića, Nikanora Grujića, Đorđa Natoševića, Jovana Jovanovića Zmaja, itd... Neki od njih, bili su osnivači i glavni akteri u radu Čitaonice odnosno, Društva i knjižnice srpske u Požunu. Poklonici su imali priliku da vide orginal Osnivačkog lista i Statut Čitaonice.
Blizu zgrade liceja, samo nekoliko ulica dalje, nalazi se obnovljena požunska tvrđava, gde su najugledniji predstavnici mađarske aristokratije svojim potpisom na akt o reformi obrazovanja, izrazili svoju potpunu odanost velikoj carici Mariji Tereziji. Sa tog platoa pruža se jedinstveni pogled na tri države: Slovačku, Mađarsku i Austriju.
Prag – grad sa sto tornjeva
Mnogi poklonici iz Mađarske mislili su da prestonica Češke neće pružiti mnogo novoga međutim, zahvaljujući vodiču, Zoranu Iliću iz Beograda, iznenađenja je bilo na pretek. Naziv grada je staroslovenskog porekla, znači gaz ili mesto za prelaz preko reke Vltave. Osnovan je u 880 godine po dolasku Slovena u Češku. Grad ubrzo postaje sedište njenih kraljeva iz loze Pšemislovića.
Hradčani, kraljevska tvrđava u Pragu, po površini je najveći kraljevski grad u Evropi. Istorijsko jezgro Praga UNESKO je uvrstio u spisak svetske baštine. Boraveći među zidinama tog dela češke prestonice, posetioci su formalno gosti Predsednika Češke Republike. U Praškom zamku poklonici su imali priliku da vide, Katedralu Sv. Vida, predsednički dvor, manastir sa različitim tornjevima, čudesne palate čuvenih čeških aristokrata, itd.
Iz grada se 'kraljevskim stepenicama' stiže do Karlovog mosta, prvog kamenog mosta preko reke Vltave koji je gradio Karlo IV Luksemburški. Malo je poznato da je, upravo zbog njegovog sujeverja, gradnja posta počela 1357. 9. dana 7. meseca u 5 sati i 31 minut! Uz ime najvećeg vladara Češke vezuje se i osnivanje jednog od prvih univerziteta u Evropi, koji datira iz 1348. godine.
Saborni hram Svetog Ćirila i Metodija Autokefalne pravoslavne crkve čeških zemalja i Slovačke, nalazi se u Pragu, a na 14. je mestu u diptihu pravoslavnih crkava. Prema nepotvrđenim podacima crkva ima oko 200.000 vernika. Crkva je, u crkveno – pravnom smislu bila potčinjena Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Prvog autokefalnog mitropolita Češko – moravske eparhije hirotonisao je partijarh srpski Dimitrije, 25. septembra 1921. g.
U tom hramu su češki partizani, koji su u maju 1942. godine izvršili atentat na gaulajtera Bohemije, Hitlerovog ljubimca Rajnharda Hajdriha, našli privremeni zaklon. Zbog izdaje, oni su pronađeni i zajedno sa tadašnjim mitropolitom Gorazdom streljani. Pored toga, po Hitlerovoj naredbi, kaznena jedinica fašista je celo stanovništo sela Lidice pobila ili poterala u konc logore. Na zidu crkve nalazi se spomen – ploča sa imenima atentatora.
Jindrihovice, naselje udaljeno 20 km od Karlovih Vari, na obroncima planinskog masiva Hrušne gore, mesto je, pored kojeg se možda nalazi najveće srpsko groblje van Srbije, u kojem su sahranjeni posmrtni ostaci žrtava austrougarskog logora iz Prvog svetskog rata. Tada se to mesto zvalo Hajnrisgrin i bilo je jedno od tri velika radna logora srednje Evrope u vreme Austrougarske. Put poklonika iz Mađarske trećeg dana boravka u Češkoj vodio je upravo do tog mesta, gde se nalazi spomen – kosturnica žrtava tog logora.
Poslednja saznanja ukazuju da je među strdalim zarobljenicima, pripadnicima nekoliko naroda, sahranjeno i 8.700 Srba. Istini za volju, na mermernoj ploči, postavljene na spomen kosturnici stoji da na tom mestu počiva 7.100 Jugoslovena i 189 Rusa, umrlih za otadžbinu u austro – ugarskom ropstvu.
Logor u Jindrihovicama je bio jedan od blizu 300 logora na teritoriji Ugarske u kojem su bili zatočeni Srbi. Kroz taj logor prošlo je oko 40. 000 zarobljenika. Pored Srba u ovaj logor su dovođeni Rusi, Poljaci, Talijani, Litvanci i Rumuni. Međutim, samo su kod Srba koji su u Jindrihovice dovođeni u periodu od 1914. do 1918. godine pored zatočenih vojnika bili i civili. Groblje je sasvim slučajno, osamdesetih godina, otkrio Dejan Ranđelović, Srbin koji je živeo u Karlovim Varima. Berući pečurke oko mjesta, slučajno je naišao na kamen obrastao travom, očistio travu i video da ćirilicom piše 'Ovde leži Glišović iz Čačka'. Otišao je u obližnje selo gde je u opštinskim arhivama došao do podataka o postojanju logora. Poklonici iz Mađarske su prva organizovana grupa Srba izvan matice, koja se poklonila senima žrtava u Jindrihovisama.
Beč – stecište srpske omladine
U glavni grad nekadašnje Austrougarske, danas Austrije, grupa poklonika stiže preko Salcburga. Mocartov grad je i prestonica prinčeva - nadbiskupa koji su latinskim jezikom vršili proces germanizacije zapadnih Slovena, pa su upravo zbog toga Ćirilo i Metodije, od strane kneza Rastislava i bili pozvani u Moravsku.
Grad je poznat po starom jezgru u baroku, jednim od najčuvenijih u Srednjoj Evropi i zbog toga je Salzburg uvršten na listu kulturne baštine UNESKA. Carska Vijena je grad klasične muzike, baroka, bidermajera, grad između konzervatizma i avangarde, gde je u značajnoj meri našla stecište i srpska kultura. Pored znamenitosti svetskog ranga poklonici su Beč upoznali i iz srpskog aspekta. Posetili su nekada tkz. 'Racštat' dakle srpski deo grada, gde su živeli isključivo Srbi do druge polovine 19. veka.
Enterijer zgrade parlamenta Austrije, koja je prema nacrtu holandskog arhitekte, Teofila fon Hansena, građena u stilu staro-grčkih hramova, na zahtev austrijske vlade, oslikao je srpski student, Uroš Predić. Nedaleko od zgrade parlamenta nalazi se čuvena bečka kafana Landman, stecište visoke bečke inteligencije, u koju je pored Sigmunda Frojda u svoje vreme navraćao i Vuk Stefanović Karadžić. U takozvanom 'doktorskom becirku' nalazila se stara univerzitetska klinika u kojoj je umro oboleo Branko Radičević. Tu je nekada živeo i dr. Jovan Jovanović Zmaj, na šta podseća i spomen – tabla na zgradi.
Kafana 'Grčki zalogajčić', koja postoji od 16. veka, bila je takođe jedna od glavnih sastajališta Srba u Beču. Po svemu sudeći, Petak Kočić u toj je kafani napisao satiru 'Jazavac pred sudom'. U blizini te kafane nalazio se i hotel 'Pošta' u kojem je vrlo često odsedao crnogorski vladika Petar Petrović Njegoš. Srbi iz Mađarske posetili su i najstariji srpski pravoslavni hram u Beču, crkvu Sveti Sava. Nadomak svetinje nalazi se zgrada u kojoj je umro Vuk Stefanović Karadžić.
U povratku za Budimpeštu grupa je posetila spomen park u Zalavaru, naselju nedaleko od jugozapadnog dela Balatona, gde se nalaze spomenici Ćirilu i Metodiju i položivši venac odala poštu tim univerzalnim hrišćanskim prosvetiteljima, dajući okvir pokloničkom putovanju, koji je učesnicima omogućio da osete i prepoznaju taj duh i značaj slovenske pismenosti i jednog slovenskog jezika koji je izumro, ali je vekovima bio oslonac jedne šire dimenzije slavenstva u okviru razvoja literature, književnosti i jezika, ali i nizu kulturnih spomenika.
