Odluka Višeg suda u Beogradu o rehabilitaciji generala Dragoljuba Mihailovića, 1946. osuđenoga na smrt i strijeljanoga, teško da je ikoga iznenadila: prije desetak godina srpski parlament je izjednačio partizanski i četnički pokret, pa je godinama na snazi mantra da je Srbija imala dva antifašistička pokreta, da bi ovih dana mnogi papagajski ponavljali da je, eto, baš Mihailović bio prvi gerilac u Evropi, a da su partizani mjesecima nakon njega otišli u šumu.
Tek rijetki ovih dana primjećuju: postupak rehabilitacije (koji također traje gotovo deset godina) po važećem zakonu iz 2011. odnosio se isključivo na pitanje je li osoba za koju se rehabilitacija traži imala pravedno suđenje, a uopće se ne propituje ni preispituje meritum suđenja. Tako zločini koje su Mihailovićevi četnici počinili po Srbiji, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj od 1941. do 1945. godine uopće nisu spominjani u postupku rehabilitacije, već se govorilo o tome da je suđenje 1946. bilo političko, da je postupak bio montiran, da je Mihailović osuđen bez prava na žalbu, da je bio omamljivan rakijom koju su mu prisilno davali dok je bio u samici, kao i to da su ga kao ‘svoga’ tretirali i saveznici, o čemu svjedoče i ordeni (francuski iz 1943. i američki postratni, u vrijeme američke antikomunističke histerije).
Sve i da se vratila izbjeglička vlada iz Londona, Draži Mihailoviću isto bi se pisalo: nije poslušao ni kralja ni saveznike da se pridruži partizanima, a Krivični zakonik Kraljevine Jugoslavije bio je jasan u pogledu krivičnog djela izdaje i kolaboracije
Odlukom o rehabilitaciji oduševljeni su šešeljevci i njihov četnički vojvoda Vojislav Šešelj, pripadnici Srpskog pokreta obnove Vuka Draškovića, pojedini političari i povjesničari – nema tu nijednog novog, javnosti nepoznatog imena. Predstavnici vlasti bili su znatno umjereniji: premijer Aleksandar Vučić je sve smjestio u trenutak kad se treba prestati dijeliti i baviti prošlošću, već treba gledati u budućnost, ministar vanjskih poslova Ivica Dačić izrazio je nezadovoljstvo (četnici su mu ubili majčinog brata), a nelagodu je pokazao i ministar policije dr. Nebojša Stefanović, kojem odluka o rehabilitaciji Mihailovića nije baš dobro sjela zato što potječe iz partizanske obitelji. Osude su došle također iz redova poznatih protivnika rehabilitacije Mihailovića, iz nevladinih organizacija, od intelektualaca, poznatih povjesničara koji su već više od 25 godina na braniku antifašizma, kao i SUBNOR-a i Saveza antifašista Srbije, koji je u svom priopćenju s ogorčenjem konstatirao da su ‘samovolja i bahatost vladajuće klase u Srbiji dostigle takav nivo da se, uz pomoć suda, pretvorenog u pozorište lutaka, donosi i odluka o rehabilitaciji ratnog zločinca Draže Mihailovića’, ocjenjujući da činjenično i pravno stanje u tom slučaju nije danas ništa drugačije od onoga iz 1946. godine.
‘Ništa se nije promenilo i nema nikakvih novih istorijskih istina. Ono što se promenilo jeste politička volja: na mesto onih za koje su četnička saradnja sa okupatorom i nebrojeni pokolji civilnog stanovništva – žena, dece i staraca – bili i ostali ratni zločini, došli su sledbenici četnika za koje je sve to bila legitimna politička borba koja danas zaslužuje priznanje. Na taj način rehabilitacija Draže Mihailovića, čiji su sledbenici autori i ratnih zločina devedesetih godina, predstavlja nastavak sukoba i u Srbiji i u regionu. Sa uverenjem da se budućnost naroda ne može graditi na lažnoj prošlosti te da će taj pokušaj brzo propasti, Savez antifašista Srbije izjavljuje, na dan oslobođenja Jugoslavije od fašizma, da nikada neće priznati odluku o rehabilitaciji ratnog zločinca’, piše u priopćenju koje potpisuje predsjednik Saveza antifašista Aleksandar Kraus.
Pravu uzbunu je, međutim, svojom analizom poslijeratnih suđenja u Evropi (Francuska, Norveška, Velika Britanija, Grčka) izazvala profesorica Vesna Rakić Vodinelić (portal peščanik.net). Njezin je zaključak: ‘Posebnost suda, retroaktivnost i pravo na odbranu u slučaju Mihailovića su, ipak, imali manje devijacija u odnosu na prosek, nego što je to bio slučaj u Francuskoj i Britaniji. Ni u jednoj od obuhvaćenih država nije došlo do rehabilitacije postratnih osuđenika za dela izdaje, kolaboracije i/ili ratnih zločina.’ Ona ne krije da se protivi rehabilitaciji Draže Mihailovića, jer ‘rehabilitacija je u nas, iako to nije tako zakonski postavljeno, shvaćena kao ideološka i politička mera revizije istorije, a ne kao pravna mera’. ‘Protivim se rehabilitaciji D. Mihailovića i iz političkih razloga – smatram da je bilo dovoljno dokaza i pred komunističkim sudom da je izvršio teška krivična dela. Protivim se rehabilitaciji D. Mihailovića zato što bi ona legitimisala nekažnjivost i omogućila proširenje ideje nekažnjivosti na ratne zločine iz devedesetih. Ipak, nastojala sam da primenim legitiman komparativni i kontekstualni pravni pristup. Na sreću, njegov rezultat se poklopio sa mojim političkim stavom’, napisala je Vesna Rakić Vodinelić.
Uzbuna se digla i među inače ozbiljnim pravnicima. Tako pojedini advokati, ali i suci (koji se usude eksponirati) s njom polemiziraju o pravednom suđenju, ali ne o zločinima za koje je osuđen. Isto se događa i drugima koji nisu pristalice rehabilitacije, koji su se ovih dana (kao i Vesna Rakić Vodinelić) sjetili krivičnog djela izdaje i kolaboracije iz Krivičnog zakonika Kraljevine Jugoslavije iz 1929. godine, čiji paragraf 105. glasi: ‘Državljanin Kraljevine Jugoslavije koji se u vreme rata što se protiv Kraljevine ili njenih saveznika vodi, primi službe u neprijateljskoj vojsci ili u njoj i dalje ostane i ako na to nije prisiljen, kazniće se robijom do petnaest godina. Ako je takav državljanin učestvovao i u samom ratu kao borac kazniće se smrću ili večitom robijom.’
Da se i vratila izbjeglička kraljevska vlada iz Londona, Mihailoviću bi se isto pisalo. Nije poslušao ni kralja ni saveznike da se pridruži partizanima, kao što se nije predao nakon oslobođenja Beograda u listopadu 1944. godine. Naprotiv, protiv partizana se borio sve do kraja rata, a pravda ga je stigla tek 1946. godine. Aktualna odluka suda, što je najgore, mogla bi otvoriti nove apsurde: da se pripreme nasljednici kvislinga Milana Nedića ili fašista Dimitrija Ljotića?
