Zbog počinjenih ustaških zločina, mještani srpskih sela oko Pakraca avgust 1942. godine mogu pamtiti samo po zlu. Tada su uz više od 2.000 stanovnika tog kraja stradale i brojne izbjeglice s Kozare.
Krvavi pir počeo je 2. avgusta u selu Kričke, nastavljajući se 4. avgusta u selima Toranj i Dereza, 11. u Branešcima, 12. u selu Japaga i dan kasnije u Kusonjama i obližnjim selima, sve do masakra počinjenog 16. avgusta u Sloboštini.
Suradnjom vijeća srpske nacionalne manjine u Pakracu i Lipiku, nadležnih parohija, mjesnih odbora i udruženja antifašista tokom avgusta su održavani pomeni i komemoracije za stradale Srbe.
U Kusonjama je 13. avgusta održana centralna komemoracija za stradanja mještana Kusonja Dragovića i Čaklovca, prvo kod spomenika žrtvama, a onda i kod bunara u koji su tijela žrtava bacana. Komemoraciji su prisustvovale delegacije VSNM-a Požeško-slavonske županije, Pakraca i Lipika, SDSS-a, udruge antifašista, kao i brojni mještani, potomci i rođaci žrtava.
Tom prilikom evocirano je sjećanje na sinhroniziranu akciju ustaških snaga u kojoj je stradalo oko 520 mještana Kusonja i okolnih sela, kao i nepoznat broj izbjeglica s Kozare. Prema do sada raspoloživim podacima MO Kusonje, ubijeno je 64 djece dok je 360 muškaraca i žena odvedeno u logore iz kojih se većina nikada nije vratila. Dio njih spašen je uz posredovanje humanitarke Diane Budisavlјević.
- Važno je da se sjećamo stradanja civila tokom krvavog augusta i da kroz komemoriranje i molitveno sjećanje svi zajedno odamo počast nevino stradalima. Važna je saradnja Vijeća, crkve, mjesnih odbora i udruženja antifašista koju smo postigli sa ciljem dostojanstvenog obilježavanja ovih datuma - istaknuo je Nikola Ivanović, predsjednik županijskog VSNM-a i zamjenik gradonačelnice Pakraca.
Okupljenima su se obratili i predsjednik Mjesnog odbora Kusonje i VSNM-a Pakraca Milan Kozlović te predsjednica antifašista Mirjana Bilopavlović, dok je pomen na bunarima služio episkop pakračko-slavonski Jovan sa sveštenstvom eparhije.
Kozlović je u izjavi za Novosti izrazio zadovoljstvo odzivom i porukama sa skupa, kao i završenim procesom obnove spomen-obilježja.
- Spomenik koji je građen 1952. i oštećen tokom rata 1990-ih, obnovljen je 2013., a postavljeni su i spomen krstovi kod bunara u koji su bacane žrtve. O. Luka Bosanac i ja inicirali smo sadnju 60 čempresa oko bunara, a ja sam sredio i pristupni put do jednog od njih. Bitno je da mi, koji se sjećamo događaja obnovimo i postavimo obilježja, jer će mlade generacije koje su sve malobrojnije teško to učiniti - rekao nam je Kozlović.
Pomen i komemoracija su održani i u selu Branešci gdje su ustaše 11. avgusta 1942. pobile 87 mještana i 120 izbjeglica sa Kozare. Pomen je održan i za poginule borce u NOB-u, za brojne Srbe iz Branežaca, ubijene po logorima, kao i za sedam srpskih civila ubijenih u selu 1991. godine.
Komemoraciji su pored sveštenstva prisustvovale i delegacije manjinskih vijeća, SDSS-a i antifašista. Osim Ivanovića i Bilopavlović, prisutnima se obratila predsjednica mjesnog odbora Ana Romanić, pročitavši pjesmu o stradanju sela koju je napisao njen brat Petar.
- Mi smo bili partizanska porodica, a naš otac Pavle jedan je od prvih pet partizana u kraju. Zbog toga i nastojimo održavati sjećanja na ono što se dešavalo - rekla je Romanić za Novosti.
Pomen stradalima u organizaciji VSNM-a Lipika održan je i u selu Japage. Kod dva spomen-obilježja nalaze se dva bunara u koja su ustaše pobacana tijela u ubijenih. U jednom su ostaci više od 50 domaćih mještana, a u drugom 52 žrtve izbjeglica s Kozare.
