Malo je promocija na kojima pljesak autoru i drugim govornicima potraje nekoliko minuta i na kojima se okupi više generacija a s istim ciljem – potrage za istinom. U prepunoj dvorani Kulturnog centra Beograda 20. oktobra predstavljena je knjiga 'Oslobođenje – Beograd, oktobar 1944' historičara Milana Radanovića o poznatoj Beogradskoj operaciji koja je označila skorašnje oslobađanje prostora Jugoslavije. Za razliku od nekoliko dana ranije upriličene parade u čast Vladimira Putina, na promociji nije bilo predstavnika vlasti i 'državnih' intelektualaca, ali jest onih koji su grad oslobađali, nosilaca spomenice i narodnih heroja, kao i mnoštva mladih ljudi i nezavisnih intelektualaca. Jer riječ je o jednoj drugačijoj, uzbudljivoj knjizi, koja vjerno prati historiografske činjenice i usmena kazivanja, suprotstavljajući se aktualnom historijskom revizionizmu prisutnom u svim državama bivše Jugoslavije, koji dolazak partizanske vlasti najčešće opisuje kao novu okupaciju. Ili kako sam autor kaže: 'Paradigma oslobođenja zamenjena je nametnutom paradigmom nove okupacije.'

'Revizija istorijskih događaja vezanih uz oslobođenje glavnog grada Jugoslavije samo je segment opšte radikalne revizije istorije Drugoga svetskog rata na jugoslovenskom tlu i revizije društveno-političke stvarnosti socijalističke Jugoslavije, šta je opet nuspojava rušenja socijalizma, restauracije kapitalizma i opravdavanja novog društvenog i ekonomskog poretka. Revolucionarni pokret koji je oslobodio Beograd i Jugoslaviju i porazio fašističke okupatore i njihove domaće saradnike, u izmenjenom tumačenju prošlosti trebalo je predstaviti kao uzurpatore i najveće ubice. Predstavnici postsocijalističke političke i ekonomske nomenklature nastojali su da opravdaju i viktimiziraju svoje istorijske favorite i da kriminalizuju pokret koji je pobedio u ratu, ideje socijalističke države i internacionalizma (bratstvo-jedinstvo). Revizionističko tumačenje ovih događaja podrazumevalo je prećutkivanje, zanemarivanje i relativizovanje odgovornosti snaga kolaboracije i kriminalizovanje Narodnooslobodilačkog pokreta uvođenjem narativa o komunističkim zločinima', piše Radanović u svojoj knjizi.

Došao sam do saznanja da je 46 odsto lica imenovanih u spisku stradalih u Beogradu tokom rata pripadalo kolaboracionističkim i, u manjoj meri, okupacionim vojnim formacijama. Dakle nije bila reč o 'ekonomskoj i intelektualnoj eliti srpskog naroda', već o notornim saradnicima okupatora - kaže Milan Radanović

Kao i u drugim državama bivše Jugoslavije, s brojem stradalih nakon oslobođenja često se manipuliralo, pa žrtve komunističkih zločina često ispadaju brojnije od žrtava fašističkih okupatora. Jedna od glavnih revizionističkih teza je da su partizani nakon oslobođenja Beograda strijeljali na desetke tisuća nevinih ljudi samo zato što su bili pripadnici društvene i ekonomske elite. No broj stradalih je višestruko manji, a većina stradalih bili su saradnici okupatora. Revizionistički historičari spominjali su deset tisuća strijeljanih Beograđana, a urednik 'Večernjih novosti' Ratko Dmitrović nedavno je naveo cifru od čak 30 tisuća stradalih.

- Vlada Republike Srbije je, uz pomoć revizionističkih istoričara, osnovala Državnu komisiju za tajne grobnice, koja je, između ostalog, imala zadatak da utvrdi tačan broj streljanih lica od septembra 1944. Međutim, upravo je rad te Komisije nehotice demantovao prethodne procene pojedinih beogradskih istoričara, koji su ujedno uzeli učešća u radu Komisije, o broju stradalih i njihovoj socijalnoj strukturi nakon oslobođenja Beograda. Komisija je popisala 1.937 stradalih u Beogradu nakon oslobođenja i objavila ga na svom sajtu, šta je za svaku pohvalu. Međutim, nakon šta sam detaljno analizovao taj spisak i publikovao tekst u kom sam osporio oko 380 upisanih imena, bez namere da umanjim broj stradalih, nego iz želje da se otklone greške i proizvoljni upisi, odnosno neutemeljeni podaci u registru, saradnici Komisije su taj broj smanjili na 1.822, pri čemu su se oglušili na ostatak primedbi. Ovaj spisak svakako nije konačan ali, prema mojoj proceni, on neće biti uvećan za četverocifrenu, već za trocifrenu brojku. Detaljnom analizom spiska došao sam do saznanja da je 46 odsto lica imenovanih u spisku stradalih u Beogradu tokom rata pripadalo kolaboracionističkim i, u manjoj meri, okupacionim vojnim formacijama. Sem toga, kada govorimo o onima koji su bili civili, u registru je naveden čitav niz najistaknutijih nosilaca kolaboracije, kada je reč o političkim strukturama i kolaboracionističkoj administraciji. Svakako da oni nisu bili pripadnici ekonomske i intelektualne elite srpskog naroda koju su, navodno, obezglavili komunisti, već je reč o notornim saradnicima okupatora. Među onima koji nisu pripadali navedenim kategorijama stradalih takođe su zabeleženi primeri osoba koje su skrivile tuđe stradanje za vreme rata. Najveći broj stradalih nije pripadao višim socijalnim slojevima, kako je pokazala analiza, šta dodatno demantuje navedeni revizionistički stereotip - objašnjava Milan Radanović.

- Naravno, uvek treba napominjati da je među onima koji su streljani u Beogradu nakon oslobođenja bio velik broj onih koje bi, da parafraziram Milovana Đilasa, smrtne kazne poštedeo i najnepravedniji sud na svetu. Revizionisti ne prave razliku između onih koji su nakon oslobođenja kažnjeni za učešće u stradanju drugih ljudi i onih koji su zaista bili nevino stradali. Revizionistička manipulacija podrazumeva viktimizaciju ovih prvih i njihovo izjednačavanje sa onima koji su doista bili žrtve. Neretko sam, u kontaktu sa neistomišljenicima, pomišljao da je antikomunističkim ljubiteljima prošlosti nekako krivo što nakon oslobođenja nije streljano zaista onoliko stanovnika glavnog grada koliko su revizionisti izlicitirali - dodaje Radanović.

Iako je Beogradska operacija dobro obrađena u jugoslavenskoj vojnoj historiografiji, ti su podaci u potpunosti nestali iz kolektivnog pamćenja i suvremene srpske povijesti. Tako Radanović navodi podatak da je danas apsolutno nepoznato veliko značenje koje je prodor Crvene armije imao za Balkan i srednje Podunavlje.

- Crvena armija je za manje od dva meseca uspela da iznudi kapitulaciju Rumunije i Bugarske, uspešno s NOVJ okonča Beogradsku operaciju i izvrši prodor u Baranju i, ubrzo potom, u Mađarsku, čime je omogućena Budimpeštanska operacija i izvršen najzapadniji prodor Crvene armije u Evropi u tom razdoblju. Beogradska operacija spada među najznačajnije događaje na tlu Jugoslavije tokom Drugoga svetskog rata - kaže.

Ipak, možda najznačajniji doprinos ove knjige tiče se aktualizacije herojskih napora boraca Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije i Crvene armije, junaštva u borbama mnogobrojnih anonimnih i zaboravljenih boraca, podsjećanja na izuzetno velike žrtve partizana, crvenoarmejaca i civilnog stanovništva, ali i činjenicu da su okupatoru naneseni golemi gubici u ljudstvu i tehnici, kao nikad dotad na jugoslavenskom ratištu.

- Sem toga, bilo je važno ponovno ukazati na potisnutu činjenicu koja podrazumeva da je ogromna većina Beograđana partizane i crvenoarmejce dočekala kao oslobodioce. Po mom mišljenju, najznačajniji naučni doprinos moje publikacije tiče se upotpunjavanja podataka o uličnim borbama od 14. do 20. oktobra 1944., kao i ukazivanja na učešće kvislinške Srpske državne straže u okviru nemačke linije odbrane. Tu je i demistifikacija narativa o broju i strukturi stradalih nakon oslobođenja - smatra autor.

Oslobođenje Beograda bilo je izuzetno bitno za jugoslavenski teritorij, jer je prvi put jasno pokazalo da je fašizam pred slomom. Međutim, danas tek rijetki pamte da su u oslobođenju Beograda, osim Crvene armije, sudjelovali i pripadnici partizanskih jedinica iz Hrvatske i Bosne i Hercegovine.

U kontinuiranom procesu kanalisanja nezadovoljstva udesno, vladajućoj klasi u Srbiji uvek će više odgovarati da idoli onih koji su potencijalno najspremniji na iskazivanje nezadovoljstva stanjem u kome žive budu četnici, a ne partizani - ističe Radanović

- Većina stanovnika Beograda ne ume da nabroji više od dve jedinice koje su učestvovale u borbama za oslobođenje grada i u tome nema ničeg neprimerenog i neobičnog, pogotovo ako uzmemo u obzir da ovi događaji nisu apostrofirani u medijima i školskim udžbenicima tokom proteklih godina. Stvar postaje komplikovanija ako shvatimo da ne stojimo mnogo bolje ni sa poznavanjem istorijskih ličnosti koje su vezane uz borbe za oslobođenje grada, bilo da je reč o istaknutim partizanskim i crvenoarmejskim komandantima ili herojima iz redova običnih boraca. Ovo naročito dolazi do izražaja ako se prisetimo sada već normalizovane činjenice o preimenovanju Ulice proleterskih brigada i Bulevara Crvene armije ili o ukidanju naziva ulica po istaknutim komandantima Crvene armije koji su bili izuzetno zaslužni za oslobođenje. Stoga ne čudi što je iz kolektivnog pamćenja iščezlo da je u oslobođenju Beograda učestvovalo nekoliko stotina Italijana, boraca dva italijanska bataljona u okviru Prve proleterske divizije. O ovome, kao i o učešću mnogih mladića i devojaka hrvatske, crnogorske i bošnjačke nacionalnosti koji su lili krv i ostavili kosti u Beogradu, u govoru predsednika Tomislava Nikolića nismo mogli biti obavešteni, budući da je on, kao uskogrudi nacionalista, prećutao ovu činjenicu. Pokušao je da sugeriše da je oslobođenje Beograda bila stvar borbe nekakve srpske i nekakve ruske vojske, pri čemu je ignorisano učešće pripadnika mnogih sovjetskih naroda, napose Ukrajinaca. U borbama u Beogradu izginuli su mnogi moji zemljaci iz Slavonije, podjednako Hrvati i Srbi. Srbi iz Hrvatske, kao i pripadnici hrvatskog naroda, trebaju biti ponosni na činjenicu da su njihovi preci i zemljaci iz 6. ličke divizije, 28. slavonske divizije i 13. proleterske brigade, kao i mnogi Dalmatinci u redovima Prve proleterske brigade, uzeli učešća i položili živote za oslobođenje Beograda - kaže Radanović.

U Srbiji je donesen zakon kojim se izjednačavaju partizani i četnici, a Radanović smatra da kreatori zvaničnog, neoliberalnog poretka sistematski kriminaliziraju partizanski pokret zbog njegovog revolucionarnog i internacionalističkog sadržaja.

- Predstavnici vladajuće ideologije će i dalje nastojati da normalizuju i rasterećuju odgovornosti svoje istorijske favorite upravo zbog toga što nekadašnji i savremeni četnici i drugi desničari nisu dovodili i ne dovode u pitanje bezalternativnost kapitalizma i ne osporavaju društvo podeljeno na manjinu eksploatatora i većinu eksploatisanih. U kontinuiranom procesu kanalisanja nezadovoljstva udesno, vladajućoj klasi u Srbiji uvek će više odgovarati da idoli onih koji su potencijalno najspremniji na iskazivanje nezadovoljstva stanjem u kome žive budu četnici, a ne partizani - zaključuje Milan Radanović.

Tog 20. oktobra, nakon promocije, Udruženi horovi Beograda zapjevali su u Knez Mihailovoj partizanske pjesme. Povjesničari su pričali o velikim borbama koje su vođene za jednu od najpoznatijih zgrada u srpskoj metropoli – palatu Albanija. Građani su zastajkivali, osluškivali i odlazili dalje. Nedaleko, djed sa šajkačom svirao je na harmonici moravac, a na turističkom štandu pored prodavale su se šalice s likovima Josipa Broza Tita i Draže Mihailovića…